گسترش دامنه واژه‌های فعال در نوشتار و گفتگوها

بسیاری از ما علاقه داریم که دامنه واژه‌های خود را گسترش دهیم و تنوع کلماتی که در حرف زدن و نوشتن به کار می‌بریم، افزایش یابد. اگر قرار است مثلا ۲۰ دقیقه برای کسی حرف بزنیم خیلی از کلمات تکراری استفاده نکنیم و در هر موقعیتی از کلمه‌ی درست و مناسب استفاده کنیم تا حوصله‌ی مخاطب سر نرود و با دقت تا انتهای گفتگو یا انتهای نوشتار شما همراه بماند.

هایدگر می‌گوید: در واژگان و زبان است که چیزها برای نخستین بار پای به عرصه‌ی هستی می‌نهند و اساسا هست می‌شوند.

اما واضح است که دستیابی به چنین هدفی، صرفا با مرور و حفظ کردن لغت‌نامه‌ها و کلمات جدید حاصل نمی‌شود.

برای افزایش دامنه پارک واژگان در گفت‌وگوها، سخنرانی‌ها، یادداشت‌ها و … در ابتدا انواع کلمات را به ۳ دسته تقسیم‌بندی می‌کنیم. این موضوع فقط مربوط به زبان فارسی نمی‌شود و قابل تعمیم به سایر زبان‌ها نیز می‌باشد.

انواع کلمات به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:

1. کلمات ناشناخته برای من (Unknown Words)
2. کلمات منفعل من (Passive Words)
3. کلمات فعال من یا کلمات درحال استفاده‌ی من (Active Words / Words in use)

کلمات ناشناخته برای من (Unknown Words)

کلمات ناشناخته کلماتی هستند که معنای آن‌ها را نمی‌دانیم و آن‌ها را نمی‌فهمیم.

این کلمات ممکن است به زبان‌های دیگر تعلق داشته باشند: مانند スキル که به معنای مهارت است. ممکن هم هست به زبان فارسی خودمان یا عربی تعلق داشته باشند اما آنها را نشناسیم: احتمالاً کمتر کسی می‌داند که معنای واژه مزر چیست. با مراجعه به لغت‌نامه دهخدا متوجه می‌شویم که مزر به معنای شراب بوزه است.

نکته: کلمات ناشناخته، همیشه کلمات منسوخ یا کم کاربرد نیستند.
گاهی اوقات کلمات تخصصی یا حتی کلمات پرکاربرد هستند که صرفا ما معنی آن‌ها را نمی‌دانیم. شاید برای کسی که درگیر مسائل مالی و اعتباری نبوده باشد، لغت‌های ساده‌تری مانند استمهال هم در گروه کلمات ناشناخته قرار بگیرند.

کلمات منفعل من (Passive Words)

کلمات منفعل کلماتی هستند که ما معنای آن‌ها را می‌دانیم، اما آن‌ها را در گفتگوها، سخنرانی‌ها و نوشته‌های خود به کار نمی‌بریم.

این کلمات در گوشه‌ای از ذهن ما می‌مانند و خاک می‌خورند. اما همیشه وقتی آن‌ها را می‌خوانیم و می‌شنویم، معنای آن‌ها را می‌فهمیم و درک می‌کنیم. به بیان دیگر، ما هنوز آنقدر بر این کلمات مسلط نیستیم و سوار بر آن‌ها نشده‌ایم تا بتوانیم با استفاده از آن‌ها، به مقصد و هدفی که مد نظرمان است برسیم.

برخی از کلمات، کلماتی نیستند که شما معنی آن را ندانید یا بر آن تسلط نداشته باشید. بلکه ممکن است سلیقه شما با آن کلمات جور نباشد.

نکته: دقت داشته باشید که فحش‌ها و کلمات رکیک، کلمات منفعل محسوب نمی‌شوند. بسیاری از آن‌ها کلمات فعال کنترل شده هستند. کلماتی که ما در به خاطر آوردن آنها مشکلی نداریم. اما به خاطر شأن و مقام خودمان، ترجیح می‌دهیم که هرگز بر زبانمان جاری نشوند.

کلمات فعال من یا کلمات درحال استفاده‌ی من (Active Words / Words in use)

کلمات فعال، کلماتی هستند که ما آن‌ها را در زبان روزمره به کار می‌بریم و با استفاده از آن‌ها، پیام مورد نظر خود را به دیگران منتقل می‌کنیم.

نحوه تبدیل کلمات ناشناخته به کلمات منفعل و سپس تبدیل به کلمات فعال

ما به تدریج در گفتگو با دیگران، با کار کردن، با مطالعه و به شیوه های مختلف، کلمات جدیدی را فرا می‌گیریم. این کلمات از استخر کلمات ناشناخته، به استخر کلمات منفعل جابجا می‌شوند.

بعد از مواجهه مکرر با کلمات منفعل، آن‌ها به بخشی از کلمات فعال یا کلمات در حال استفاده ما تبدیل می‌شوند.

شکل زیر می‌‌تواند این تقسیم‌بندی را به شکل بهتری نمایش دهد. البته بدیهی است که ابعاد ظرفها، به نسبت تعداد کلمات نیست. چون تعداد کلمات منفعل می‌تواند پنج یا ده یا حتی بیست برابر کلمات مورد استفاده باشد:

انتقال کلمات از ظرف ناشناخته‌ها به منفعل‌ها و به فعال‌ها

انتخاب کلمات، علاوه بر مفهوم و معنا، به سلیقه و رابطه احساسی شما با کلمات هم بازمی‌گردد.

تا زمانی که یک کلمه را دوست نداشته باشیم و از آن لذت نبریم و به آن دلبسته نشویم، آن کلمه جایگاهی در ذهن و زبان ما نخواهد یافت.

ما به تدریج با کلمات رابطه عاطفی پیدا می‌کنیم، یا به خاطر این‌که آن‌ها را زیاد می‌شنویم، یا به خاطر این‌که آن‌ها را از کسانی که دوستشان داریم می‌شنویم، یا به علت این‌که به ما کمک می‌کنند تا مفهومی را که در ذهن داریم با سادگی و دقت به دیگران منتقل کنیم و یا به دلایل دیگری که حتما شما تجربه‌ی آن را دارید.

بنابراین برخی کلمات، هرگز برای شما به کلمات فعال و پر استفاده تبدیل نخواهند شد. اما حتما کلماتی را پیدا می‌کنید که احساس می‌کنید می‌توانند به بخشی از کلام و گفتار شما تبدیل شوند، اما عادت استفاده از آن‌ها را ندارید.

نکته ۱: تلاش برای یادگیری واژه های جدید ارزشمند و مهم است. اما اگر فعال کردن واژه های غیرفعال را در اولویت خود قرار دهیم، انگیزه‌ی بیشتری برای یادگیری واژه های جدید هم به دست خواهیم آورد.

نکته ۲: اکثر ما هنگام گفتگو با دیگران، صرفاً روی انتقال کلیات پیام تمرکز داریم.
به همین علت، کمتر به انتخاب کلمات، ساختار جمله و نیز بهترین شیوه‌ی انتقال مفهوم فکر می‌کنیم.

نادرست نیست اگر بگوییم کلمه‌ها و جمله‌ها و اصوات، تقریباً ناآگاهانه به یکدیگر وصل می‌شوند و جمله‌های ما را تشکیل می‌دهند.

به همین علت، وقتی می‌خواهیم در جمع‌ صحبت کنیم، مجبور می‌شویم – بر خلاف عادت همیشگی – بیش از حد به شیوه‌ی حرف زدن و انتخاب کلمات‌مان فکر کنیم و بخش قابل توجهی از انرژی مغز ما صرف این کار می‌شود.
صرف انرژی برای انتخاب کلمه‌ها و ساختار جمله‌ها باعث می‌شود مغزمان برای مدیریت سایر فعالیت‌‌ها انرژی کافی نداشته باشد.

وقتی عادت می‌کنیم در شرایط عادی هم به کلمه‌ها و تفاوت‌های ظریف آن‌ها فکر کنیم، هنگام صحبت در جمع و سخنرانی یا گفتگو در مذاکره‌های حساس، نیازمند تلاش و تمرکز مضاعف نخواهیم بود.
طبیعتاً این ظرفیت ذهنی آزاد شده می‌تواند برای کارهای مفید دیگر در جلسه صرف شود.