آیا باید استارتاپ خودم را راه‌اندازی کنم؟

سوال مهم و اساسی در ذهن بسیاری از جوانان بعد از فارغ‌التحصیلی به وجود می‌آید این است که آیا باید کارمند باشم یا به سمت کارآفرینی بروم؟ البته این مهم‌ترین سوال است و سوالات زیادی دیگری نیز در این رابطه وجود دارد.

لیست تعدادی از سوالات درباره کارآفرینی (Entrepreneurship)، داشتن استارتاپ و کسب و کار خود، کارمند بودن و … را مرور کنیم؟

• آیا من باید یک کارآفرین باشم؟
• اگر کارمند باشم بد است؟
• اگر قرار است بیزینس خود را داشته باشم چه زمانی شروع کنم؟
• تا چه زمانی کارمند بمانم؟
• چه نوع کارمندی باشم؟
• بهترین سن برای راه‌اندازی استارتاپ کی است؟
• آیا کسی که کارمند است آدم کم‌توان و بی‌عرضه‌ای است؟
• کارمند بودن یا کارآفرین بودن؟
• چه کسانی صلاحیت کارآفرین شدن دارند؟
• آیا الزاما هر کارآفرینی موفق است؟
• چقدر به سخنرانی‌ها و جملات انگیزشی توجه کنم که از حصارها عبور کنم و بیزینس خود را لانچ کنم؟
• و …

یک تصور غلط وجود دارد که مردم فکر می‌کنند اگر کارآفرینی به علم و دانش نیاز داشته باشد آن را در طول مسیر کارآفرینی در کنار تجربه‌های بدست‌آمده، بدست می‌آید. با جوی که در بین جوانان پیش آمده فکر می‌کنند به راحتی می‌توانند کارآفرین شوند. در واقع می‌توان گفت موضوع را سهل ممتنع می‌بینند و بی‌محابا می‌خواهند وارد گود شوند.

در فرهنگ ایرانی مانند دیگر فرهنگ‌های دنیا ضرب‌المثل‌ها، شعرها و جملات گول‌زننده، غلط و بعضا دروغ و بی‌خاصیت زیادی وجود دارد. یکی از آن‌ها شعر زیر است:

“تو پـای به راه درنــه و هیـــچ مـپرس   خـود راه بگویدت که چـون باید رفت”

این‌که بدون آمادگی از قبل و پر کردن کوله‌پشتی وارد راهی بشویم و در آن راه موفق شویم آن راه، بی‌شک فقط در شعرها و ضرب‌المثل‌ها یافت می‌شود. البته به تعبیری اگر خود راه قرار است به ما بگوید که چگونه باید برویم، با جنازه‌هایی که در دو طرف راه به چشم می‌خورد مشخص می‌شود. یک راه پر از اسکلت است، راه دیگر هنوز جنازه‌ها تازه هستند و کفتارها بالای سرشان است! اگر بدون آمادگی کسی وارد راه کارآفرینی بشود از همین تعداد کشته‌های راه می‌فهمد که کدام راه اشتباه است و کدام راه کم‌تر اشتباه!

هر کدام از این افراد یک تابلو و درس عبرتی برای دیگران می‌شوند. البته باید خوش شانس باشیم تا از شکست‌ها هم بشنویم، چون معمولا پیروزی‌ها بازگو و بولد می‌شوند.

کارآفرینی بیش از حد ساده نشان داده شده است. تصویری کاریکاتوری از آن را به ما نشان داده‌اند. جنبه‌های مثبت آن بسیار بزرگ و پررنگ شده و جنبه‌های منفی آن خیلی کم دیده شده است.

هر شبکه‌ی اجتماعی را باز می‌کنی می‌بینی درحال انگیزه دادن و تشویق کردن مردم هستند تا کسب و کار خودشان را داشته باشند. مثلا خیلی از جملات مثل این‌ها گفته می‌شود: از حصارها عبور کن و مرزها را سپری کن، تا کی قرار است برای دیگران کار کنی، تا کی می‌خوای حقوق‌بگیر باشی؟! خودت را باور داشته باش و … نباید زیر بار جو جامعه سر خم کرد و زیر فشار آن کم آورد.

با این نگاه همه باید بیزینس خود را راه بیاندازند، سوالی که مطرح می‌شود چه کسی قرار است برای این کسب و کارها کار کند و کارمند شود! خروجی این نگاه ساده‌انگارانه شده مثلا ۱۰۰۰ شرکت ۳ – ۴ نفره ناموفق به جای ۳۰ – ۴۰ شرکت ۱۰۰ نفره و موفق.

این اعتقاد باید از بین برود که همه باید کارآفرین باشند. چون کارآفرین­‌ها معمولا در یک چارچوب قرار نمی­‌گیرند. اگر قرار باشد همه‌ی جامعه کارآفرین باشند و هیچ‌کس در ساختار هیچ‌کس قرار نگیرد، هیچ حرکتی نمی­‌توان انجام داد.

پس قاعدتا به نظرم آدم­‌هایی که در یک ساختار کار می­‌کنند؛ چارچوب را دوست دارند و می‌­خواهند ریسک نکنند، کاری ارزشمند می­‌کنند. شاید آن‌ها بتوانند به مهره­‌هایی بسیار ارزشمند در سازمان­‌های کارآفرینی تبدیل شوند.

نکته‌ی دیگری که وجود دارد خطای شناختی انسان‌ها است. این‌که فکر می‌کنیم شکست برای دیگران است. بیرون گود هستیم و وقتی استارتاپی را می‌بینیم که fail کرده، با خود می‌گوییم عجب اشتباهاتی کردند این‌ها که بدیهی بود مسلما اگر من بودم این اشتباهات و حطاها را نمی‌کردم و شرکت را به این نقطه بد نمی‌رساندم.

یک مثال از خطای شناختی:‌ اگر از یک جمع صد نفره بپرسید چند نفر از شما بالاتر از میانگین جامعه رانندگی می‌کنید و رانندگی بهتری دارید خواهید دید نود درصد کلاس دست‌ها را بالا می‌آورند! طبق تعریف میانگین باید ۵۰ درصد جمعیت زیر میانگین باشند. بالاخره این افرادی که در شهر رانندگی مناسبی ندارند از کجا آمده‌اند؟ بنابراین می‌بینیم که مردم فکر می‌کنند که خودمان خوب هستیم و این دیگران هستند که مشکل دارند.

کارآفرینی یک تصمیم لحظه‌ای و احساسی نیست

کارآفرینی به صورت لحظه‌ای روی نمی‌دهند و طی یک روند، شکل می‌گیرند. به مثال‌های زیر توجه کنید:

• مشکل مالی در زندگی (که من آن‌ را به شرایط نامطلوب شغل خود نسبت می‌دهم)
• برخورد نامناسب مدیر ارشد با من
• مخالفت شرکت با ایده و طرحی که من آن را بسیار منطقی و مفید می‌دانم (حس می‌کنم شرکت میل به تغییر و بهبود ندارد)
• فشار کاری بسیار زیاد و این حس که اگر قرار است تا این حد فشار تحمل کنم، چرا منافع آن را خودم در قالب کارآفرینی کسب نکنم؟

فرد در یکی از شرایط بالا یا شرایط مشابه قرار گرفته گرفته است و لحظه‌ای و تحت تاثیر جو به سمت کارآفرینی سوق پیدا کرده است که مسلما نتیجه خوب نخواهد بود.

مواردی که بیان شد به معنای دلسرد کردن جوان‌ها نیست این‌که رای آن‌ها را بزنیم که سمت کارآفرینی نروند بلکه نشان دادن جنبه‌های کم‌تر پرداخته شده است تا با چشمان باز مسیر را اصولی و با پشتوانه طی کنند.

کارآفرینی را به عنوان یکی از ۲ مسیر ارزش‌آفرینی ببینیم

کارفرینی را یکی‌ از دو مسیر ارزش‌آفرین ببینیم. ارزش آفرینی را درون سازمانی نیز ببینیم. متاسفانه در بسیاری از کلاس‌ها و همایش‌های کارافرینی طوری درباره کارمند حرف می‌زنند که انگار درباره یک موجود بی‌عرضه‌ی تعطیل‌العقلِ نادان که نتوانسته بیزینس خود را راه بیاندازد و الان کارمند است.

نگاه ما به کارآفرینی باید نگاه انتخابی باشد. یکی از مراحل مهم در فرایند کارآفرینی، تصمیم‌گیری و انتخاب است. جایی که ما به خود می‌گوییم: «من می‌خواهم کارآفرین بشوم و مسیر کارآفرینی را طی کنم.»

اگر انتخاب کردیم کارآفرین باشیم باید سبک زندگی کارآفرینی را نیز پیش بگیریم. اگر تصمیم گرفتیم استارتاپ خود را لانچ کنیم برای شروع موفتا مدتی باید در حیطه‌ی مورد نظرمان کارمند باشیم. این مدت می‌تواند ۲ سال، ۵ سال یا حتا ۱۰ سال باشد. زمان آن بستگی به خود فرد دارد. یعنی‌ صرف کارمند بودن به مدت چندین سال الزاما انسان را کارآفرین موفق نمی‌سازد. با نگاه غلط، فرد ممکن است با سابقه ۱۰ سال کار در شرکتی، فقط یک سال را ۱۰ بار تکرار کرده باشد و اندوخته و تجربه گسترده‌ای را جمع نکرده باشد.

هر فردی می‌تواند با تقویت دانش و توانایی‌های خود، به‌گونه‌ای جایگاهش را در پروسه‌ کاری تحکیم کند که بدون او کل عملیات از هم فروبپاشد. او می‌تواند به یک مهره حیاتی (لینچپین) تبدیل شود.

خیلی‌ از افراد می‌توانند ۲ – ۳ ساله با روش درست، تجربه یک آدم ۱۰ سال کار را بدست بیاورند. در کارآفرینی روحیه‌ی حل مساله بسیار مهم است. منظور این نیست که هر مشکل و مساله‌ای در سازمان بود را من بتوانم حل کنم، بلکه منظور این است که اگر من مدیر این شرکت بودم چگونه این مشکل را حل می‌کردم و در ذهنم راه‌کار می‌دادم. مهم روحیه‌ی مساله‌یابی‌ و مساله‌جویی است و داشتن ذهنی راه‌حل‌محور است. با این کار‌ها حداقل موقعی که فرد بیزینس خودش را راه انداخت، برای مشکلات پیش آمده، راه‌حل‌ها و سناریو‌های بسیاری دارد.

کسی که قصد کارآفرین شدن دارد، در زمانی که کارمند است نباید خود را کارمند ببیند بلکه باید خود را به چشم دانشجو ببیند.

در ابتدا کارمند بودن به روش درست، می‌تواند به ما تجربیاتی بدهد که هزینه‌های کارآفرینی ما را در آینده به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد و به واسطه تجاربی که بدست می‌آورد ریسک‌ها را به حداقل برساند.

به عنوان مثال آیا تا به حال دقت کردید چرا کسب و کارهایی‌ که کوچک هستند و وقتی بزرگ می‌شوند، مدیر‌ها کم‌کم مشکل پیدا می‌کنند؟ ۱۰ نفر را در اوایل کار خوب اداره می‌کنند اما وقتی از ۵۰ نفر رد می‌شوند آغاز مشکلات است و نارضایتی سازمانی مدام بالاتر می‌رود و سازمان مثل زمانی‌ که کوچک بود دیگر کارا و پویا نیست.

دلیلش این است (یکی از دلایل) که خیلی‌ از این تجربیات را زمانی‌ که کارمند بوده‌اند نکرده‌اند و ندیده‌اند و حالا دچار مشکل شده‌اند.

یک تفاوت بزرگ بین کارمندی که انتخاب کرده کارآفرین شود و کارمندی که انتخاب کرده کارمند باشد وجود دارد. کارمند بودن و کارآفرینی بودن ۱۰۰ درصد انتخابی است و هر کدام یک لایف استایل است. نمی‌توان گفت کدام خوب است و کدام بد، صرفا علاقه‌مندی هر فردی به زندگی به فرد دبگر متفاوت است. کسی که ساعت ۸ صبح سرکار می‌آید و راس ساعت ۱۶:۳۰ انگشت می‌زند و سازمان را ترک می‌کند که به تفریحاتش برسد، این سبک زندگی را انتخاب کرده است. استخر و باشگاهش سرجایش است، شب‌نشینی‌ها را دارد کافه و سینما و … را هر شب برنامه می‌گذارد و انجام می‌دهد. این خانم یا آقا این‌گونه تصمیم گرفته زندگی کند و در تمامی بخش‌های زندگی موازنه و تعادل ۱۰۰ درصدی دارد.

اما از طرف دیگر کسی که می‌خواهد کارآفرین شود این حجم از تعادل او را به جایی نمی‌رساند، چون باید کفه‌ی کار، مطالعه، بی‌خوابی، ریسک‌پذیری و امثالهم بسیار سنگین‌تر از کفه تفریح و استراحت باشد.

باید تصمیم بگیریم و دست به انتخابی بزنیم که پیش روی ماست: می‌توانیم هم‌رنگ جماعت شویم یا سری توی سرها درآوریم. نمی‌توانیم هر دوی این کارها را باهم انجام دهیم.

کسی که می‌خواهد کارآفرین شود باید کار خود را فراتر از شغل و اشتغال ببیند.  کسی که خود را شاغل می‌داند و مشغول بودن برایش کفایت کند، دستاورد بزرگی خلق نخواهد کرد.

گروه دیگری هم هستند که می‌گویند می‌خواهیم کارآفرین شویم اما لایف استایل کارمند را دارند. می‌گویند می‌خواهیم رشد کنیم اما مثل گروه قبل ۴ – ۵ شرکت را ترک می‌کنند و می‌روند دنبال خوش‌گذرانی‌ها. کسی قصد دارد کارآفرین باشد نمی‌تواند فقط به تسک‌هایی که به او محول شده بسنده کند و کاری به جاهای دیگر سازمان نداشته باشد. فقط کارهایی که مورد بازخواست قرار می‌گیرد را انجام می‌دهد نه یه ذره بیش‌تر، بدون هیچ خلاقیت و ایده‌ای برای حل بهتر مسايل.